Woordenboek

achter'uus achtervertrek of ruim portaal meest m. stenen vloer en directe toegang naar buiten dikwijls als keuken of bijkeuken gebruikt ook wel als woonkeuken des zomers: W. (omg. Mdb.; Amd.; Srk.; Dob.); Z.B.; T.; Phi.; Sch.-D.; Z.V.W.; G.; (Odp.); Ofl. ook als woonkeuken des zomers gebruikt: Hkz.; Z.V.W. (Rtc.; Gde.); Gdr.; achtervertrek (geen keuken): Z.B. (Ier.; Rll.); Sch. (Srd.); achtergedeelte v.h. huis dikwijls v. h. voorste d. e. plaatsje gescheiden: Sdb.; ruim portaal m. achterdeur en raam a. d. ene zijde toegang gevend t. keuken-woonkamer a. d. andere m. e. trapje t. opkamer (slaapkamer v. meiden of knechts); Gde.
Zie:
lozze;
zeumer'uus.

achter'ielen in: 'IJ is kurt van achter'ielen: kortaangebonden: L.v.H.; Cg.; Hlt.
Zie onder:
kort.

achter zowel plaatsbep. (Ned. achter) als tijdsbep. en rangschikkend (Ned. na) alg.
1. tijdbep.: achter de Paosse: na Pasen: L.v.Ax.; L.v.H. achter kèrr¶ktied (achter de kèrr¶ke achter de misse): m.m. W.; Z.B.; (Hkz.; Bsl.; Ktk.; Wmd.; Rll.); T. (Tln.); Sch.-D. (Zn.; Bwh.; Rns.; No.; Bns.); Z.V.W..; L.v.Ax.; L.v.H.; G. (Gdr.); Ofl. (Bto.; Odt.).
Me waere 't sò gewend-é om achter kèrr¶ktied nè moeder te gaen dà miste nôôit: Osb.
Ie kwam achter't zootje: hij kwam na het eten W (Mbd.); D. (Bns.); G. (Gdr.); Ofl. (Mdh.; Ogp.; Dl.); achter 't mael; Z.B. (Hkz.; Wmd.); achter de koffie: Lam.
achter-en-vôôren: voor en na: W.; Z.B. (Ha.; Gvp.; Kpl.; Ier.); T. (Tln.).
Noe is't Pie:te achter-en-vôôren en vroeger zag je Pie:te nie: Dob.
Aant. Plaatsbep. i. d. vorm: achter-en-vôôr: heen en weer: zeld.; opg. v. Mdb.; Vs.; Vre.; Col.; Bh.; Rns.; Zsg.; L.v.H. (Lam.; Gra.).
2. rangschikkend: Wie komter achter d'n dezen?: wie is er nu aan de beurt? Z.eil.; Z.V.W.; L.v.Ax.; L.v.H.; Wdo.; G.; Ofl. (Mdh).
3. bij werkw.: achter (iets) gae(n) gao(n): iets nalopen lett. en in bet.: zorgen dat iets in orde komt ergens werk van maken: W.; Z.B.; Z.V.W.
Ei Siemen z'n u:re nog nie betaeld? Jie bint ook vee's te goed 'k zal ik d'r wel is achtergae: Ok.
Ik zal's achter de boodschappen gaon bluuf jie dan bie moeder: Cz.
Zie:
achterangae(n)
achteranlôôpe(n);
achteroplôôpe(n)
achteranrieë(n).
Achter (iets) kotere(n) koetere(n): zich met iets bemoeien: W. (Njoos.); Z.B. (Kb.); Z.V.W.; L.v.H.; Hlt.
Dao moe je nie achter koteren 't bin toch joe zaoken nie; Gde.
Achter (iets) lêêre(n): van iets leren: N.B. (Col.); L.v.H.; Hlt.
Daor keuje nog achter lêêren à ge naor de radio luistert: Lam.
achter (iemand) lôôpe(n): (d'r) achterlôôp(en): iem. nalopen in 't bz. m. h. doel haar of zijn hart te veroveren: m.m. Z.eil.; Z.V.W.; L.v.Ax.; G.; Ofl.
Zôô¶ è ze noe eindelienge vaste verkêêrienge? 't Wier tied'ôôr ie lie:p d'r à' zôlange achter (of: achteran): Aag. idem van zaken: zich er voor beijveren: Alg.
achter iets raeke raoke(n): achter iets komen (vooral) ondervinden: Dà zàj'achter raeke: dat zul je gewaarworden (tot je schade) ondervinden: m.m. Z.eil.; Z.V.W.; (Gde.; Bvt.; Sls.); Hlt.; G.
(d'r) achter schêêre(n); (d'r)achteran schêêre(n): hard achterna lopen: W. (Njoos.; Amd.; Kod.; Grij.; Dob.; Mlk.; Wkp.); Z.B.; T. (Tln.; Ovm.); Phi.; Sch.-D. (Zn.; Bwh.; Bh.; No.; Bns.);
Baos Renie:rse docht dat'n wè deur d'n tol rie¶ kon mè d'n tolbaes schêêrde d'r achteran 'ôôr!: Kod.
Wè schêêrt die:n ónd noe wir achter?: Bh.
achter iets heenzitten zorgen dat iets gebeurt: As Jan nie betaele wil mò je d'r achter schêêre want ie ei geld genogt: Phi.
Achter ie:s vraoge(n): naar iets vragen: (W. (Mdb.; Vre.); Z.V.W.; L.v.H.
Ei je noe je geld à gekrege van Kees van'íe:rover? - Nêêë ik èn d'r al zôô lang achter gevrogen mao 't elp(t) niks: Bks.
achter (iem.) wachten: o. iem. wachten: Z.V.W.
Achter (iem. iets) zoek(n): n. i. iem. zoeken: W.1) Sch.-D. (Bwh.; Bns.); Z.V.W.; Z.V.O. (Kw.; Cg.; Wdo.).
Drie:s ajje die zaege gebruukt moe j'n wì op s'n plekke leie noe è'k'r awì 'n kertier achter gezocht: Grij.
1) niet Wkp.
4. in uitdrukkingen: gek zot achter:
Ie ister gek achter zot achter gek op verzot op iem. i.: (W. (Mbd.; Osb.; Dob.; Ztl.); Sch. (Zn.; Bwh.; No.); Z.V.W.
iets achter d'and è(n): stilletjes in voorraad hebben een appeltje voor de dorst hebben: W. (Mbd.; Vre.; Osb.; Wkp.); Z.B.; N.B. (Col.); Phi.; Sch.-D.; Z.V.W. (Bks.); en m.m. Hlt.; Ofl.
idem: d'r zit nog wè wat achter d'and (in 't bz. geld e. erfenis).
Zou 't waer weze wà se zeie dà Pie:r van 't Of aolles kwiet is? Bè nêênt glôôfter toch niks van die:n ei nog wè wad-achter d'and 'ôôr: Osb.
't Moe noe nog zunigjes an in dat joeng'uusouwen mè dà'sà wè betere want d'r zit nog wè wat achter d'and van 'eur fermielje: Vre.
D'r zit kwaed wêêr achter d'and: er is kwaad weer te wachten: Sch. (Bh).
4. van achter: achteraan: alg.; beh. lett. ook in uitdr.; zegswijzen enz.
Ie stae(t) stao(t) nie fan achter: hij is bij-de-hand; W. (Mbd. en omg.; Osb.; Dob.; Ztl.); Z.B. (Lwd.; Hkz.; Ktk ; Wmd.; Kb.; Ier.); N.B. (Wsk.); T.; Sch.-D. (Kwv.; Rns.; Bh.; Ow.; Bns.); Z.V.W.; L.v.Ax.; G. (Gdr.); ook in bet.: hij is niet op zijn mondje gevallen.
Sommigte 'ouwe Lindert voe 'n sukkelaer omdat'n nie fee' zeit mèr-atter ewerkt mò worre dan staet 'n nie fanachter: Hkz.
In zelfde bet. nie vanachteren komme; Gdr.
Ie weet van achter nie dat'n van voren leeft: hij is zeer dom: alg.;
è wit van veur nie dat è vanachter leeft; Cg. en m.m. Ogp.
Nst. vanachter ook: vanachteren b.v. Van achteren zie:(n) ik 'n 't lie:fst: ik zie hem liever gaan dan komen: W. (omg. Mbd.; Njoos.; Ok.; Grij.; Dob.); Z.B. (Hkz.; Gs.; Kpl.; Bzl.; Kn.; Wmd.; Rll.); T.; Phi.; Sch.-D.; G. (Gdr.); Ofl. (Mdh.; Smd.); Z.V.W.
Ik zie 'n lie:ver van achteren as van voren; Azn.
zegsw. Van achteren kà(n) je 'n koe(j)e in z'n gat kieke(n): 't is gemakkelijk achteraf wijs te zijn: W. (Njoos.; Ok.); Z.B. (Hkz.; Gs.; Kpl.; Bzl.; Wmd.; Kn.; Rll.); Sch.-D. (Srd.; Nwk.); G. (Gdr.); Z.V.W. (Bvt.).
van achteren komme(n): achteraankomen; te laat komen: Z.B. (Kn.); T. (Anl.); Sch.-D. (Bh.; Bns.); Z.V.W. (Bks.; Bvt.; Atm.; Hp.); L.v.H.; Wdo.; G.; Ofl.
van achterankomme(n): Wmd.; Ktg.
Allà teutsak ei je noe nog nie klao' mi anklêên? Gie kom-ôôk altiet fan achteren: Bvt.

achtentwintiger trekwagentje (oud): nog geg. Z.B. (Hkz.; Ktg.; Ier.).